Stare Forum Rzeczypospolitej Eskwilińskiej

WYROK SĄDU NAJWYŻSZEGO
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ ESKWILIŃSKIEJ
IUDICIUM IUDICII ALTISSIMI
IN NOMINE REI PUBLICAE ESQUILINAE

Dan 17 kwietnia 2010 roku
Datum est XV diem ante Kalendas Maias Anno MMX

Sąd Najwyższy po rozponaniu w pełnym składzie na rozprawie w dniach 6-15 kwietnia, z udziałem wnioskodawcy i przedstawiciela Rady Narodowej, sprawy z wniosku Prezydenta Rzeczypospolitej o zbadanie zgodności:

1) art. 3 §. 8 ustawy z dnia 28 marca o prestiżu społecznym (dalej: ustawa) z art. 2 Konstytucji,
2) art. 3 ustawy z art. 10 Konstytucji,
3) art. 4 ustawy z art. 10 Konstytucji,
4) art. 5 ustawy z art. 2 i 10 Konstytucji,
5) art. 6 ustawy z art. 2 i 9 Konstytucji,
6) art. 8 ustawy z art. 2, 9 i 10 Konstytucji,

orzeka:

1) art. 3 §. 8 ustawy jest zgodny z art. 2 Konstytucji,
2) art. 3 ustawy nie jest niezgodny z art. 10 Konstytucji,
3) art. 4 ustawy nie jest niezgodny z art. 10 Konstytucji,
4) art. 5 ustawy nie jest niezgodny z art. 2 i 10 Konstytucji,
5) art. 6 ustawy nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji i, przy określonym rozumieniu, jest zgodny z art. 9 Konstytucji,
6) art. 8 ustawy jest częściowo niezgodny z art. 2 Konstytucji w zakresie, w jakim nakazuje publiczne udostępnienie rankingów prestiżu prowadzonych przez NBE i nie jest niezgodny z art. 10 Konstytucji.

UZASADNIENIE
ARGUMENTATIO

Stanowisko wnioskodawcy:
1) Prezydent Rzeczypospolitej w swoim wniosku oraz na posiedzeniu Sądu Najwyższego postawił wobec art. 3 §. 8 kwestionowanej ustawy zarzut niejasności sformułowań, która to niejasność może prowadzić do licznych nadużyć, korupcji i innych patologii. Art. 3 §. 8 ustawy jest więc niezgodny z konstytucyjną normą demokratycznego państwa prawa oraz zasadami przyzwoitej legislacji. Wnioskodawca zauważył, że ustawodawca co prawda wyposaża Radę Narodową w prawo nadawania punktów prestiżu, nie określa natomiast kryteriów, jakimi ma się ona przy tym kierować, a nie sprzyja to zaufaniu do państwa i jego prawa.
2) Oprócz tego, wnioskodawca zarzucił art. 3, 4, 5 i 8 ustawy sprzeczność z art. 10 Konstytucji (równość obywateli we wszystkich dziedzinach życia). Jego zdaniem nie można mówić o równości obywateli wobec prawa w sytuacji, gdy ilość ich punktów prestiżu, a więc kary i nagrody z nimi związane, nie zależą od własnych działań obywateli, a jedynie arbitralnej decyzji ustawodawcy. Prezydent posłużył się przy tym porównaniem z nierównością w udziale władzy, która ma charakter czasowy i zależy od woli obywateli wyrażonej w wyborach. Punktacja natomiast ma charakter stały i od tej woli niezależny.
3) Kolejną wskazaną przez wnioskodawcę niezgodnością jest niezgodność między art. 5 ustawy a art. 2 (demokratyczne państwo prawa) i 10 Konstytucji. Prezydent podniósł, iż sankcje przez ten artykuł nakładane są niedemokratyczne, ponieważ rodzaje kar określone są już w Ustawie Kodeks Karzący, a ponadto ich wymiar rażąco nie przystaje do celów ustawodawcy. Co więcej, mogą mieć skutek przeciwny i odstraszyć nowych użytkowników forum od udziału w życiu Eskwilinii.
4) Prezydent odniósł się również do art. 6 ustawy, kóry nakłada karę finansową na osoby nie biorące wystarczającego udziału w życiu społecznym, gospodarczym czy politycznym wyspy. Stwierdził, że przymuszanie do aktywności na forum, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie każdy może sobie na to pozwolić z powodów życia realnego np. wyjazdy, praca, szkoła, awaria komputera itp. to nieuzasadniona represja sprzeczna tak z art. 2 Konstytucji, jak i art. 9 (wolność sumienia, działalności politycznej, społecznej i gospodarczej).
5) Wnioskodawca zarzuca ponadto art. 8 ustawy, że ujawnianie danych o poziomie prestiżu narusza zasady ochrony godności i prywatności wyrażone pośrednio w art. 2 i 9 Konstytucji oraz jest niezgodna z zasadą równości we wszystkich dziedzinach życia, gdyż poprzez uwidacznianie różnic społecznych tylko je pogłębia.

Stanowisko Rady Narodowej:
1) Przewodniczący Rady Narodowej uznał zarzut niezgodności art. 3 §. 8 ustawy z art. 2 Konstytucji za całkowicie bezpodstawny. Stwierdził, że Rada Narodowa działa kolegialnie, więc nie występuje ryzyko korupcji oraz nadużyć.
2) Zdaniem Rady Narodowej nie można też mówić, że ilość przyznanych punktów jest niezależna od woli obywateli, gdyż, jej zdaniem, oni sami decydują, jaką działalność podejmą (lub nie) i w związku z tym jakie skutki wywoła dla nich ta ustawa (pozytywne lub negatywne). To, w połączeniu z faktem zauważonym przez przedstawiciela Rady, że początkowa ilość punktów jest równa dla wszystkich, nie pozwala uznać art. 3, 4, 5 i 8 ustawy za sprzeczne z ustawą zasadniczą.
3) Rada Narodowa nie odnosi się szeroko do zarzutów wobec art. 5, zaprzecza jednak jego niezgodności z art. 2 i 10 Konstytucji.
4) Rada Narodowa nie zgadza się ze stanowiskiem wnioskodawcy o ,,przymuszaniu" do obecności czy aktywności na forum, podnosząc argument o możliwości usprawiedliwienia się - zarówno przed, jak i po upływie nieobecności. W wypadku nieprzewidzianych okoliczności (np. awaria komputera) obywatel nie ponosi więc negatywnych skutków przewidzianych w ustawie, o ile tylko wyjaśni przyczynę swej nieobecności.
5) Jak stwierdził Przewodniczący Rady Narodowej ujawnienie punktów preztiżu nie spowoduje ujawnienia żadnych informacji, które nie byłyby już wcześniej znane w mniejszym lub wiekszym stopniu ogółowi obywateli. Tak więc art. 8 nie narusza ani art. 2, ani 9 Konstytucji. Natomiast wedle Rady Narodowej art. 10 nie został tu naruszony z powodów wyjaśnionych w punkcie 2) uzasadnienia.

Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
1) Sąd uznał rozumowanie Rady Narodowej za niekompletne (wszak również organ kolegialny, jakim jest Rada, może zostać dotknięty patologią korupcji i arbitralności - nie jest to jednak dostateczny powód dla uznania niekonstytucyjności przepisu, istnieją mechanizmy, np. jawność posiedzeń Rady, które mają tego typu zagrożenie zminimalizować), tym niemniej, nie przychylił się również do argumentów wnioskodawcy. Nie można twierdzić, że Rada Narodowa ma przy przyznawaniu dodatkowych punktów prestiżu pełną swobodę decyzji, a ustawodawca nie określił żadnych kryteriów w tym względzie. Wręcz przeciwnie - użycie w kwestionowanym przepisie słów ,,za zasługi i dokonania (...)", wskazuje pewien zakres czynów, które mogą być nagrodzone. Są to oczywiście nazwy nieostre, wymagają więc indywidualnego podejścia do każdego przypadku. Jest to jednak nieostrość zamierzona, ponieważ nie jest możliwe zamknięte wyliczenie tego, co na wyróżnienie punktami prestiżu zasługuje. Ustawodawca tworzy więc pewną furtkę w stosowaniu prawa, a jest to zabieg wręcz pożądany z punktu widzenia poprawnej legislacji. Oczywiście, wydając uchwałę, Rada Narodowa nie może poprzestać na prostym zacytowaniu formułki ,,za zasługi i dokonania", tylko musi wyliczyć jakie konkretne działania chciała nagrodzić.
2) Sąd nie przychylił się do argumentacji Prezydenta, jakoby przyznawanie punktów prestiżu nie było zależne od woli obywateli i, zarazem, było stałe. Jak słusznie podnosi Rada Narodowa - ranking prestiżu zmienia się nieustannie i to właśnie na skutek działań podmiotów nim objętych, czyli, inaczej mówiąc, na skutek aktów ich woli. Równość wyrażona w art. 10 Konstytucji nie ma, i nie może mieć, charakteru materialnego, jest jedynie pewnym ideałem, do którego należy dążyć. Obowiązkiem państwa jest jedynie stwarzanie równych szans i zagwarantowanie, aby nierówność wynikała z własnych działań obywateli, a nie z odgórnych regulacji. Z tego powodu art. 10 nie jest tu właściwym wzorcem kontroli.
3) Sąd Najwyższy, jakkolwiek ma kompetencje w zakresie badania zgodności niektórych aktów normatywnych z Konstytucją, jest częścią władzy sądowniczej, nie zaś ustawodawczej. Dlatego też nie może on dokonywać oceny badanej ustawy pod kątem jej użyteczności czy racjonalności. Sąd musi domniemywać racjonalność ustawodawcy i nie ma prawa do uznania przepisu za niekonstytucyjny tylko dlatego, że można by lepiej przeprowadzić daną regulację. Jest to kwestia, w której oceny dokonuje Rada Narodowa, nie zaś Sąd. Tak więc, chociaż Sąd w pewnym stopniu podziela obawy wnioskodawcy, czy art. 5 ustawy nie odstraszy nowych obywateli, jednak nie widzi on podstaw do uznania go za niezgodny z Konstytucją, ponieważ ustawodawca porusza się tu w ramach przyznanej mu Konstytucją swobody ustawodawczej.
4) Sąd przychylił się do argumentacji Rady Narodowej, zgodnie z którą możliwość usprawiedliwienia się z nieobecności powoduje, że sankcje w niej przewidziane nie dotykają danego obywatela. Ustawa nie określa jakie okoliczności zezwalają na usprawiedliwienia nieobecności, co wywołało słuszne wątpliwości Prezydenta. Konieczna jest interpretacja, przy czym Sąd uznał, że jakiekolwiek ograniczenie powodów, dla których można nie wchodzić na forum, lub wprowadzenie obowiązku informowania o nieobecności przed jej zaistnieniem - byłyby niezgodne z Konstytucją. Sąd ma jednak obowiązek uznać konstytucyjność przepisu w przypadku, gdy istnieje interpretacja, przy której jest on zgodny z ustawą zasadniczą. Tak interpretacja istnieje: każdy powód (nie istnieje nawet potrzeba jego zgłaszania) jest dostateczny, aby nieobecność była usprawiedliwiona. Przy takim rozumieniu przepis jest zgodny z Konstytucją.
5) Brak jest przepisów szczegółowo określających to, jakie informacje znajdą się w rankingu prestiżu, prowadzonym przez NBE. Z tego względu Sąd przyjął, że znajdą się tam informacje wyłącznie o poziomie punktów prestiżu, nie zaś o np. sposobie ich zdobycia, w przeciwnym bowiem razie ustawodawca zaznaczyłby to lub nakazał określenie dodatkowych informacji o sposobie prowadzenia rankingu w rozporządzeniu. Zarzuty Prezydenta okazałyby się więc nietrafione, gdyż ranking prestiżu nie dawałby bezpośrednich informacji o sytuacji społecznej czy gospodarczej podmiotu objętego rankingiem. Tym niemniej, każdy może sobie nie życzyć, aby nawet pośrednie informacje na ten temat były ujawniane. Ustawodawca może zezwolić na ujawnienie tych informacji za zgodą zainteresowanych, nie może jednak ujawnienia nakazać. Dlatego też artykuł ten niezgodny jest z art. 2 i 9 Konstytucji. Jednocześnie Sąd odrzucił argumenty o naruszeniu w tym wypadku art. 10 Konstytucji, z przyczyn wyłożonych poprzednio, w punkcie 2) uzasadnienia.

W związku z tym należało orzec jak w sentencji.

Konsekwencje wyroku:
Przepis o jakim Sąd orzekł, że jest niezgodny z Konstytucją nie stanowi intergralnej części ustawy. Może ona obejść się bez niego, co nie narusza samej jej istoty. Ze względu na powyższe, wnioskodawca - czyli Prezydent Rzeczypospolitej - ma dwie drogi. Może podpisać ustawę bez zakwestionowanego przepisu, albo - może oddać ustawę Radzie Narodowej dla poprawienia uchybień, po czym już obowiązkowo podpisać całą ustawę.
Sąd Najwyższy uznał też za stosowne przedłożenie pod rozwagę Rady Narodowej kilku postulatów de lege ferenda, czyli postulatów o uzupełnienie istniejącego stanu prawnego. Nie mają one charakteru wiążącego, lecz Sąd uważa je za dość istotne:
1. Sąd przy orzekaniu związany jest granicami wniosku. Tak więc, nawet jeśli w trakcie kontroli dostrzeżona zostanie niezgodność przepisów ustawy z przepisami Konstytucji, która nie została wskazana we wniosku, nie można orzekać o jej niekonstytucyjności. Dlatego Sąd chce zwrócić uwagę Rady na art. 5 §. 2 ustawy. Odbiera on punkty prestiżu za zbycie nieruchomości określonych w art. 3 §. 1 tej ustawy, ale nie przewiduje analogicznego działania za zbycie innych przedmiotów wymienionych w art. 3 §. 1.
2. W trakcie trwania postępowania sądowego wszedł w życie Dekret Prezydenta Rzeczypospolitej o zmianie ustawy o orderach i odznaczeniach. Ustawa nie przewiduje punktów prestiżu za uzyskanie nowego z odznaczeń, co nie jest wskazane, ze względu na postulat spójności systemu prawa.